Sistema ekonomikoaren gaineko begirada merkatuetatik aldendu eta bizitzara bideratu behar dela uste du ekonomialari feministak. Ikuspegi horretatik dabil bestelako egitura ekonomikoak asmatu nahian.

Ekonomia feministaren erreferente nagusietako bat da Amaia P. Orozco (Burgos, Espainia, 1977). Sistema ekonomikoari buruz egindako irakurketa iraultzailea liburu batean jaso zuen 2014an: Subversión de la economía feminista (Ekonomia feministaren subertsioa). Donostian izan da asteon, Feministaldian, subertsio hori zertan den azaltzen.

Ekonomia feministaren ekarpen esanguratsuetako bat izan da kapitala-bizia gatazka agerian uztea. Zertan datza?

Merkatu kapitalistak erdigunetik kentzean: merkatuei begiratu ordez, biziari begiratzean. Eta, bizia aztertzean, ohartu gara kapitalarekin gatazkan dagoela: kapitala pilatzeko prozesuak ez datoz bat bizia iraunarazteko prozesuekin. Ezkerrak historikoki kapitalaren eta soldatapeko lanaren artean antzemandako gatazka hori lan guztietara zabaltzean datza, eta planetaren zein pertsonen bizietara. Horrek agerian uzten du sistema ekonomikoa biozida dela; ez du mundu osoan berdin hiltzen, ez die bizi guztiei berdin erasaten, baina biziaren premiei erantzutea beste zerbait lortzeko bitarteko bihurtzen denean, hau da, diru etekin pribatua pilatzeko egiten denean, bizia arriskuan dago beti. Eta mehatxupean den biziari sistemaren eremu ezkutuetan ematen zaio irtenbidea: etxeetan pribatizatuta —ez da ardura kolektibo bat—, feminizatuta, eta ikusezin.

Pertsonak berez ahulak eta elkarren mendekoak direla ulertzea dakar horrek.

Bai, biziak mugak dituela, ez dela magiaren edo kasualitatearen ondorio: zaintzen denean dago bizia. Eta besteekin egin behar da, garapen hegemonikoak inposatu duen autosufizientziaren ametsa erabat faltsua delako. Ahuldadea berezkoa da bizian, baina ez da prekaritatearekin nahastu behar: hori politikoki eraikia da, ahuldadeaz arduratzeko tresna kolektiboak sortzen ez direnean.

Industrializazioaren garaian teoria ekonomikoa garatu zuten ekonomistek esparru publikoa eta pribatua bereizi zuten. Zein ondorio izan du horrek?

Ekonomia, zientzia edo ezagutza adar gisa, sistema ekonomikoarekin batera eraiki da. Hasiera batean, ekonomiaren teoriak kontuan hartzen zituen egun erreprodukzio bezala ulertzen ditugun esparru horiek, baina gerora alboratu egin zituen, pilaketa prozesuetan zentratu zelako. Ondorioz, egungo teoria ekonomikoan dirua baino ez da ekonomia; merkatuetan ez dagoen guztia galdu egin da. Aldi berean ezarri zen sistema kapitalista heteropatriarkala, eremu publikoaren eta pribatuaren arteko bereizketan oinarrituta, eta esparru pribatura baztertu zen zaintza, andreen ardurapera. Hor eztabaidagai da zein neurritan izan ziren sindikatuak eta gizonak emakumeen zokoratze haren konplize.

Andreentzat ere konkista bat izan zen ongizate estatua, ala langileen eta kapitalisten arteko itun bat izan zen, emakumeak etxean uzteko?

Uste dut irakurketa sinplerik ezin dela egin: ez da bata ala bestea, emakume guztiak ez gaudelako egoera berean. Interesgarriagoa iruditzen zait aztertzea zein neurritan dagoen ongizate estatua kapitala-bizia gatazkan oinarrituta, batik bat ez dadin gure erreferentea edo helburua izan. Ongizate estatuak hiru zutabe ditu: baliabide naturalen lapurreta, herrialdeen arteko desberdintasunak eta emakumeen ordaindu gabeko lana. Azken batean, bi gauza bateraezin bateratzeko ahaleginean dabil: pilatzeko logikak mugitutako ekonomia bat eta mundu guztiarentzako bizi baldintzak sortzeko beharra.

Zeri esaten diozue gizarte erreprodukzioaren krisia?

Funtsean, jendearen bizi espektatiba material zein emozionalak bermatu ezin izateari. Krisi ekonomiko bat da, baliabide faltan datzalako, baina gure proposamena da krisi ekonomikoaz hitz egiteari uztea —merkatu mekanismoetara ez mugatzeko—, biziaren krisiaz hitz egiteko. Horrek dakar, merkatuei ez ezik, erakunde publikoei, sare sozialei, etxeei eta eragile ekonomiko guztiei ere erreparatzea, aztertzeko ea bizia iraunarazten ari diren.

Ekonomia feministaren leloetako bat izan da Zaintza biziaren erdigunean jarri, baina zuk ez duzu liburuan erabili. Ideia horren bidez zaintza idealizatu al zenuten?

Arriskutsua iruditzen zait ekonomia feministaren planteamenduak zaintzara mugatzea. Uste dut zaintza idealizatu egin dela, bai. Baina zertaz ari gara zaintzaz hitz egitean? Askorentzat, kozinatzea, umeak eskolara eramatea eta zaharrak zaintzea da; nik ideia zabalago bat defendatzen dut: soldatapeko lanaren beste aurpegia da, hau da, biziak funtziona dezan beharrezkoak diren beste lan guztiak, estatuak ematen ez dizkigunak eta merkatuan erosi ezin ditugunak. Energia iturriak ematea ere zaintza izan daiteke: Grezian argindarra pagatu ezin dutenek egur bila joan behar izan dute. Zaintza horiek erdigunean jartzeak dakar agerian uztea zein diren sistema ekonomikoaren lehentasunak.

Hortaz, ez du zentzurik galdetzeak zaintzarekin zer egin behar den, ordaindu behar al den…

Niretzat, zaintzarekin zer egin behar dugun galdetzea da sistema ekonomikoarekin zer egin behar dugun planteatzea. Eta horrek ez dauka erantzun bakarra. Besterik da biziaren dimentsio zehatzetara jotzea: adibidez, zer egingo dugu mendekotasuna dutenen zaintza premiak asetzeko?

Eta, halakoetan, zer? 

Badaude hainbat ideia. Adibidez, zaintzarako eskubidea: eskubidea duzu zure bizi zikloko une diferenteetan behar duzun zaintza jasotzeko, baina, aldi berean, eskubidea duzu halako zaintza bat eman nahi duzun aukeratzeko; eta, baiezkoan, baldintza duinetan emateko. Ideia horrek berekin dakar erantzukidetasuna: gizarte eragile eta pertsona guztion ardura da. Eta hor ez dago erantzun bakarra, baina bai aukera asko. Adibidez, Silvia Federicik azaldu du badela adinekoak harreran hartzeko egitasmo bat. Segur aski, sare komunitarioak indartu behar dira, baina, neurri berean, erakunde publikoek baliabideak jarri behar dituzte. Pilaketaren logika eraisteak esan nahi du zerbitzu publikoak defizitarioak izan daitezkeela, arazo gabe.

Etxeko enpleguari buruzko eztabaidan korapilatuta dago feminismoa. Zein iritzi duzu?

Hiru arrazoi daude etxeko lanak kontratatzeko, eta horietako bakoitzak erantzun bat behar du. Lehen arrazoia: erantzun kolektiboa eduki behar luketen zaintza beharrizanak asetzea; hor instituzioen eta gizartearen erantzukidetasuna aldarrikatu behar da. Bigarrena: hobeto bizi nahi izatea, denbora gehiago eduki nahi izatea; halakoetan, gero eta gizarte desberdintasun gehiago egon, orduan eta etxeko lan gehiago kontratatzen da —soldaten artean alde handiak badaude, merkeagoa da etxeko langile bat kontratatzea—. Hor araudi zorrotzagoa behar dugu: egiaz pagatu behar diren soldatak ordaintzea, lan ikuskaritzak egitea… Eta hirugarrena: bikoteetan etxeko lanen banaketari buruzko eztabaidei ihes egitea; hor, nire ustez, konponbidea da ez kontratatzea eta gatazka jorratzea. Kontziente izan behar dugu, bizitzeko, premia horiek bideratzeari denbora jakin bat eskaini behar diogula.

Bizitzea merezi duten biziak definitzeaz ere mintzo zara. Uler daiteke bizi batzuk ez direla bizitzeko modukoak. Zein posiziotatik egin behar da hori? 

Ekonomia ikasi nuenean, kontsumitzailearen aseezintasunaz hitz egin zidaten: merkatuan gero eta gehiago eta mugarik gabe kontsumitzea da ongizatea. Bizitzea merezi duen bizitza ulertzeko modu bat da, eta, hori auzitan jartzeko, galdera batzuk egin behar ditugu: zeri esaten diogu ongizate? Zein bizi nahi dugu? Zeren egun daukagun nozio hori toxikoa da: aurrean jarri diguten ideal hori ezin du mundu guztiak lortu, berekin dakarrelako material eta energia kontsumo ezinezko bat, eta balio diferentea ematen dielako batzuen eta besteen bizitzei.

Zein irakurketa egiten duzu 2008ko krisiaz eta ondorengo kudeaketaz?

Ekonomia feministak nabarmendu du aurretik ere krisian geundela: krisi ekologiko sakona zegoen munduan, gizarte erreprodukzio krisia zegoen hegoalde globalean, eta zaintza krisia zegoen iparralde globalean; adierazle ekonomikoak ondo zihoazen, baina bizia, ez. Eta eztanda finantzarioari emandako erantzunak ildo beretik jo du: kapitalaren arriskuak sozializatu eta biziaren arriskuak pribatizatu dituzte, hau da, kapitala erreskatatu, bizia arriskuan jarriz. Ondorioz, garapenaren ametsa hautsi egin da, eta iparralde globalean ere erreprodukzio krisia sortzen hasi da: bizi prekaritatea handitu da. Hortaz, uste dugu krisia sistemarena dela, zibilizazio proiektua bera dagoela krisian, eta bere ideiak: pilaketa, autosufizientzia, natura ustiatzeko baliabidea dela, emakumeak bestea direla…

Hazkunde berdea konponbidea izan al daiteke?

Gezur asko dago hor: garapen iraunkor kontzeptua oximoron bat da, kontraesan bat. Arazoa da mundu honetako bizi guztiek ez dutela berdin balio. Gizon burges, zuri, heldu, hiritar, heterosexualen biziek balio gehiago dute, eta kapitalismoak mekanismo materialak eta instituzionalak jartzen ditu, gehiago balio duten bizi horiei boterea eta baliabideak pilatzea ahalbidetzeko. Gatazka horrela ikusiko balitz, onartezina litzateke; beraz, makillatu egiten dute halako kontzeptuekin.

Alternatiba gisa desazkundea planteatu duzu, baina feminismoarekin uztartuta. 

Desazkundeak proposatu du kapitala pilatzeko logika ez izatea sistema ekonomikoa antolatzeko printzipioa. Feminismoak eransten du logika hori heteropatriarkala dela, oinarrian dituelako genero desberdintasunak eta sexuaren araberako lan banaketa. Hortaz, desaztea kapitalari boterea eta baliabideak kentzea bada, galdera da zer egingo dugun botere eta baliabide horiekin, eta feminismoak baditu erantzunak: bizia modu kolektiboan —ez pribatizatuta, ez feminizatuta— iraunaraziko duten egitura ekonomikoak eraiki behar dira.

Nolakoa izango litzateke ekonomia berri hori?

Ez litzateke ekonomia bakarra izango, baizik eta ekonomia asko, eta askotarikoak. Egitura ekonomiko ugariren bateratze bat imajinatzen dut: eremu publiko parte hartzaileago bat, hautatutako familiak, norbere kontsumorako zein trukerako espazioak, bestelako diru molde bat —ez da desagertuko, baina ez du zertan egungo rol zentrala eduki—… Uste dut ekonomia horri konplexutasuna kendu beharko litzaiokeela, eta birlokalizatu: lurraldean ezarri, lurraren mugak errespetatuz. Biziaren premiak asetzeko baliabideak sortzeko prozesua merkatutik atera behar da, eta sozialki beharrezkoak diren lanak berrantolatu; horrek esan nahi du egungo lan moldeak deuseztatu behar ditugula, eta beste batzuk asmatu, sexuaren araberako lan banaketan oinarritu gabeak.

Horra heltzeko baldintza politikoak ikusten dituzu?

Baikor jarrita, bai. Uste dut makillajeak erortzen ari direla: kapitala-bizia gatazka ezkutuan mantentzen zuen diskurtso politikoki zuzena hausten ari da, eta tentsio batzuk agertzen hasi dira. Baina eguneroko ezinegona politizatzen asmatu behar dugu, zeren orain atsekabe hori naturalizatzera jotzen ari gara: duela zazpi urte onartzen ez genuen modu batean bizitzea onartzen ari gara egun.

Eta ezkor jarrita?

Tentsio batzuk agertu dira, baina bakoitza bere burua salbatzera egiten ari da. Eta, naturalizazio horren harira, errudunak meritokraziaren bidez bilatzeko joera hedatzen ari da: txarto bazaude, zure kulpa da, gauzak ez dituzulako behar bezala egin. Bestalde, iruditzen zait beste egitura politiko batzuk behar ditugula. Non eztabaidatuko dugu nolako bizia izan nahi dugun eta nola bideratuko dugun? Ez daukagu halako eztabaida demokratiko erradikalak egiteko esparru politikorik.

Maite Asensio Lozano

BERRIA