Udal eta foru hauteskundeak 2019

SARRERA

2019an udal eta foru hauteskundeak eginen direla eta, REAS Nafarroan –Ekonomia Solidario eta Elkartasunezkoaren Sarean– hainbat proposamen landu ditugu tokiko politikaz, lurraldeak elkartasunezko ekonomiaren irizpideekin bat eraldatzeko bidean aurrerapausoak emateko. Orain, proposamen horiek alderdi politiko, gizarte eragile eta, oro har, herritarrei helarazi nahi dizkiegu.

Lurraldeetan, izan ere, ekonomiak jendearen, guztion ongiaren eta biziaren jasangarritasunaren zerbitzuan egon behar du. Lurraldeek beren garapen-eredua birzehaztu beharko dute, gizarte zuzenagoak eta barneratzaileagoak lortzeko norabidean, gizartearen nahiz ingurumenaren aldetik jasangarriak.

Oinarrizko printzipio horietatik abiatuta, dei egiten diegu toki eta autonomia erakundeetan esku hartzeko xedea duten alderdi eta hautes elkarteei gure proposamenekin bat egitera.

Estatu mailan landutakoa oinarri harturik, proposamenak Nafarroako errealitatera egokitu eta emaitzak lerrootara ekarri ditugu. Horregatik, letra lodiz nabarmendu ditugu REAS Nafarroan iruditu zaizkigun proposamenik aipagarrienak.

1. BIZIAREN JASANGARRITASUNA SUSTATZEKO POLITIKAK

1.1. Ekonomia feminista

Genero-ikuspegiak eta ekonomia feministak udal-politika eta -jarduketa ororen zeharkako estrategia izan behar dute, pertsona guztien egiazko integraziorantz jotzeko.

• Berdintasunaren aldeko nahiz biziaren jasangarritasunaren aldeko planak toki mailan diseinatu eta garatzea, diagnosi bat eta ekintza-plan bat barne.

• Genero-ikuspegia zeharka txertatu behar da udal-politika eta -jarduketa guztietan; bereziki arlootan:

– aurrekontu parte-hartzaileak

– mugikortasun planak (irisgarritasuna, segurtasuna…)

– emakumeen laneratzea sustatzeko eta lan erreproduktiboa kontuan hartuko duten berezko enplegu-politikak.

• Kalitatezko zerbitzu publikoak garatzea jendea zaintzeko premiei erantzuteko: 0-2 urte, adinekoak, dibertsitate funtzionala duen jendea, etab. Irabazi-asmorik gabeko kooperatibak nahiz elkarte-gune komunitarioak sortzen laguntzea zainketa-zerbitzu jakin batzuk emateko.

• Politika publikoaren enplegu-jarduketen helburuetako batek lanaren sexuaren araberako banaketa ezabatzea izan beharko du.

• Hirigintzaren plangintzan, zainketa premiekin lotuta dauden aspektuak txertatu behar dira.

1.2. Ekonomia ekologikoa

Gaur egun, giza espezieak erronka handi-handiak ditu bizirik irauteko: horien artean daude klima-aldaketa eta baliabideak nahiz biodibertsitatea agortze bidean egotea.

Premiazkoa da toki mailatik trantsizio ekologikorantz jotzea eta, era berean, baliabideak pertsona nahiz espezie guztien artean hobeki birbanatzerantz jotzea. Horretarako, ekonomia deskarbonizatu beharra dago, hau da, CO₂ isuriak murriztu behar dira.

• Trantsizio ekologikorako plan estrategiko bat identifikatu eta garatu behar da hainbat arlotan: energiaren kontsumoan, mugikortasunean eta garraioan, hondakinen kudeaketan eta ekoizpen-ereduetan, eta tokiko merkaturatzean eta kontsumoan.

• Energia berriztagarrien sorkuntza eta merkaturatze publikoa sustatzea, eta arlo horretako gizarte ekimeneko kooperatibak ere bai. Hori guztia, energia-eredu berri baten baitan.

• 0 hondakinaren aldeko politika garatzea: gai organikoa konpostatzea, hondakinak isuri edo errausteari zerga paratzea, hondakinak sortzeari zergak paratzea, ontziak gorde, itzuli eta erretorno sistema, berrerabilpena, etab.

• Hiri-baratzeak garatzeari loturiko auzo konpostajea sustatzea.

• Konponketa jarduerak sustatu behar dira, bai eta gauza berreskuratuen nahiz bigarren eskuko gauzen salmenta ere.

• Administrazioan eta gizartean, garraio publikoaren eta mugikortasun jasangarriaren aldeko politika sustatzea: oinez ibili, bizikleta, autobusak, tren soziala.

• Auditoria energetikoa lurraldean bultzatzea, betiere kontsumoa etxean, industrian eta arlo publikoan arrazionalizatzeko plan bat garatze aldera.

• Pobrezia energetikoaren kontrako estrategia bat bultzatzea.

• Eraikinen eta eremu degradatuen birgaitze ekologikoa sustatzea hirigintza barneratzailearen baitan.

• Zirkulazioaren eta matrikulazioaren gaineko zerga murriztea garraio kolektibo eta partekaturako. Bizikleten preziotik BEZa kentzea edota murriztea.

1.3. Burujabetasuna bai elikaduran, bai nekazaritza ekologikoan

Elikadura gero eta arazo handiagoa da, hainbat arrazoi direla medio: elikaduraren kalitatea bera, elikagaiak bidegabe banatuta egotea, ingurumenean nahiz gizartean gertatzen diren hondamendiek eragiten dituzten goseteak, etab.

Elikadurak kalitatezkoa eta nahikoa izan behar du, hori giza eskubidea baita, eta eskubide hori ere gure herri eta hirietan defendatu behar dugu, halako itun ekitatibo bat eginda hiriaren eta landa-munduaren artean, iparraldearen eta hegoaldearen artean, baina inola ere ez nekazaritza intentsibo baten bidez, baizik eta elikaduraren nahiz nekazaritza ekologikoaren arloko burujabetasunean oinarrituta.

• Landa-mundu biziaren alde egitea, bai eta Tokian Tokiko Nekazaritza ekoizleen alde ere.

• Zerbitzu publiko guztietan klausula sozialak eta merkatu-erreserbarako klausulak ezartzea, elikadura osasungarri eta jasangarriak (0 km-koa) sustatzeko: eskolak, egoitzak, 0-2 urteko ikasgelak, mendekoei arreta egitea …

• Elikaduraren eta nekazaritza ekologikoaren arloko burujabetasun irizpideekin funtzionatzen duten supermerkatu kooperatiboak eta kontsumo-taldeak sustatzea eta haien aldeko neurriak hartzea.

• Hondakin organikoen konpostajea, eta mankomunitateen eta nekazarien arteko ituna (eredu austriarra). Lurzoru emankorra zaindu eta babestea.

• Parkeak eta lorategiak irizpide agroekologikoekin bat kudeatzea.

• Tokian tokiko ekoizpen agroekologikoa sustatzeko neurriak hartzea: lurzorua lagatzea edo errenta apala, kooperatibei laguntzea, nekazari berriei laguntzea, baratze komunitarioak…

• Espezie autoktonoen tokiko biodibertsitatea babestea, erresilientzia faktore gisa: hazi bankuak, germoplasma, espezie autoktonoen mintegi publikoak…

2. PERTSONEN ZERBITZUKO EKONOMIAREN ALDEKO POLITIKAK

Ekonomia Sozial eta Solidarioak eredu ekonomiko eraldatzailea proposatzen du. Izan ere, irabazien ekonomiatik bestelako ekonomiara pasatu beharra dago, hots, pertsona guztien eta haien ongizatearen garapena sustatzen duen ekonomiara, toki guztietan.

Gure iritziz, erakunde publikoen lana da toki mailan lanean buru-belarri ari diren ekimenak sustatzea, eta era berean, ekonomia horien garapen handiagoa eragin eta erraztea, betiere estrategia-planen, hedapenerako laguntzen, prestakuntzarako laguntzen eta bestelakoen bitartez.

2.1. Ekintzailetza soziala eta kooperatiboa

• Tokiko plan estrategikoak garatzea ekonomia soziala eta solidarioa bultzatzeko, berezko finantzaketa-ildoak zehaztuta.

• Ekonomia soziala eta solidarioa sustatzeko erreferentziazko ekipamenduak identifikatu eta bultzatzea, bai herritarrentzat, bai tokiko eragile ekonomikoentzat: ekonomia sozial eta solidarioan arituko diren enpresa guneak eta merkataritza-ganberak; ekintzailetza sozialeko eskolak eta programak, ateneoak eta garapen kooperatiborako espazioak…

• Espazio fisikoak nahiz baliabide teknikoak eta materialak laga eta/edo erraztea ekintzailetza sozial eta kooperatiborako ekimenak garatze aldera.

• Ekonomia sozial eta solidarioan jardungo duten enpresak finkatzeko ildoak garatzea: baliabideak sarean, prestakuntza eta aholkularitza, merkaturatze estrategiak, etab.

• Berezko ekintzailetza-ildoak sustatzea agroekologiaren arloan, landa-inguruneak lehengoratzeko eta elikadura hobetzeko.

• Enpresak berreskuratu eta eraldatzeko prozesuak sustatzea, ekonomia sozial eta solidarioaren arloko figuretarantz jo dezaten.

• Kooperatiba mistoak (publikoa eta soziala) garatzea zerbitzu komunitarioak garatzeko.

2.2. Merkatu soziala

• Berariazko planak prestatu eta garatzea, kontsumo kritiko kontziente eta eraldatzailea sustatzeko eta ekonomia sozial eta solidarioaren merkatu sozialaren zirkuitua bultzatzeko.

• Merkaturatze-zirkuitu laburren bultzada lehenestea, hurbiltasuneko nahiz tokiko merkataritzaren aldeko neurriak barne, eta merkataritza-azalera handien hedapena mugatuta.

• Administrazio, enpresa eta zerbitzu publikoek merkatu sozialeko produktuak eta zerbitzuak kontsumitzea.

• Kontsumo-bulegoetako teknikariak kontsumo arduratsuko gaietan gaitzea.

• Ekonomia sozial eta solidarioaren merkatu sozialean diharduten entitate, produktu eta zerbitzuei ikusgaitasuna emateko kanpainak egitea, eta haien guztien mapeoa egitea.

• Lekuak eta baliabideak lagatzea, merkatu sozialaren logistikarako eta merkaturatzerako.

• Ekonomia sozial eta solidarioko azoken alde egitea eta haietan parte hartzea, bai eta merkatu soziala sustatzeko beste ekitaldi batzuetan ere.

• Hurbileko produktuak, artisautza-produktuak nahiz nekazaritza ekologikoaren produktuak saltzen dituzten merkatu tradizionalak berreskuratzea.

2.3. Finantza etikoak eta alternatiboak

• Administrazio publikoak finantza etikoko entitate kooperatiboak erabiltzea, bai bazkide gisa, bai bezero gisa, etab.

• Administrazioak eta entitateek finantzaketa-tresnen finantza etikoak garatzea (abalak, funts rotarioak, mikrokredituak, etab.) ekonomia sozial eta solidarioaren proiektuak garatzeko, esku-hartze sozialaren arloan diru-laguntzak aurreratzeko, garapenerako lankidetzarako, etab., gizarte premiei erantzuteko, etab.

• Herritarrak sentsibilizatzeko eta finantza-hezkuntzarako kanpainak sustatzea, betiere finantza etiko eta alternatiboetan oinarriturik.

• Partaidetza publikoa mikrofinantzaketa herritarraren proiektuetan (funtsak matchfunding ekimenen bide bikoiztea).

Finantza etikoen aldeko adierazpen instituzionalak sustatzea.

2.4. Bidezko merkataritza

• Tokiko ekimenen alde egitea, Europako Estrategia 2020 eta Agenda 2030 betetzeko; bereziki, helburu hauei dagokienean: ekoizpen jasangarria, kontsumo arduratsua, pobreziaren eta parekidetasunik ezaren aurkako borroka; genero-berdintasuna, eta klima-aldaketaren aurkako borroka.

• Multinazionalak begiratzeko lege-ekimenak eta mekanismoak sustatzearen alde egitea; adibidez, multinazionalak begiratu beharrari buruzko lege frantsesa.

• Kontratazio publikoan klausula sozialak sartzea, betiere bidezko merkataritzan oinarriturik eta hornidura-kateetan baldintza sozialak nabarmendurik.

• Gizartean bidezko merkataritza sustatzeko eta haren inguruan jendea sentsibilizatzeko kanpainak egitea.

• Jarrera politiko bat hartzea, interes komertzialak giza, lan eta ingurumen defentsarekin orekatzea sustatzeko.

• Konpromisoa hartzea, udalek edo parlamentuak Nazioarteko Itun Lotesle baten aldeko mozioa aurkeztu dezan, multinazionalek Giza eta ingurumen eskubideak beren hornidura-kate guztian errespeta ditzaten.

• Gizarte eta ingurumen arloko irizpideak (besteak beste, bidezko merkataritzaren aldekoak) barnebiltzen dituzten produktu guztien aldeko fiskalitatea sustatzeko zuzentarau europarren garapena bultzatu eta indartzea.

• Garapenaren aldeko udal politiketan eta politika autonomikoetan, Bidezko Merkataritza txertatzea edo sustatzea, ikerketa bultzatzeko, ekoizleei laguntzeko, bai eta aholkularitza, gaikuntza, topaketa, eztabaida eta abarretarako ere.

• Herritarrak kontsumo arduratsuaren inguruan kontzientziatzeko lana sustatzea, informazio eta sentsibilizazio ekintzen bidez, edo garapenerako hezkuntzaren bidez, era askotako publikoei begira: haurrak, gazteak, kontsumitzaileak, tokiko eta autonomia mailako enpresa-ehuna, etab.

• Udal prestakuntza eskaintzan, kontsumo arduratsua, Bidezko Merkataritza eta gisako beste eduki batzuk sartzea.

• Kontsumo arduratsua eta Bidezko Merkataritza hedatzeko kanpainak garatzea bai hedabide publikoen bidez, bai udal eta autonomia mailako hedapen-tresnen bidez (publizitatea markesinetan eta hiri-altzarietan, udal webetan, web autonomikoetan, informazio-foiletoetan, etab.).

• Berezko ildo bat bultzatzea, udalerriko enpresa txiki eta ertainek Bidezko Merkataritzako balioak eta produktuak gehiago ezagutu ditzaten.

• “Bidezko Merkataritzaren Aldeko” Sarearekin bat egitea.

2.5. Ekonomia komunitarioak

• Ekonomia komunitarioak bultatzeko jarduerak auzo, herri eta tokiko espazioetan sustatzea: hiri baratzeak, truke merkatuak, denbora bankuak, etab.

• Diru sozialak eta tokiko diruak bultzatu eta garatzea, kontsumoa irizpide hauekin bat sustatze aldera: hurbiltasunezkoak, ekologikoak, feministak, demokratikoak, etab.

• Zentro sozialen eta herritarrendako zentroen kudeaketa komunitarioa egitea, dela baterako kudeaketaren bidez, dela autokudeaketarako lagapenaren bidez.

• Ondasunak eta zerbitzuak era partekatuan erabil daitezen sustatzea: lokalak, ibilgailuak, tresnak, etab.

• Guztion kultur ondasunei ikusgaitasuna ematea sustatzea.

3. GUZTION ONGIAREN ZERBITZUKO ERAKUNDEAK

3.1. Gizarte berrikuntza eta tokiko garapena

• Ekonomia sozial eta solidarioan prestakuntza-planak garatzea, betiere enplegu politiken arloan eta tokiko garapen sozioekonomikoan lan egiten duten langileentzat.

• Ekonomia sozial eta solidarioa sustatzea, berrikuntza sozialeko tresna gisa; herritarren elkarlana arlo sozial eta ekonomikoan bultzatzea, eta era berean, lurraldeen erresilientzia krisi eko-sozialen aurka sustatzea.

• Aprobetxamendu soziala sustatzea, landa-lurzoruaren espekulazioaren kontra, eta halaber, aprobetxatzen ez diren hiri-espazioak sustatzea, jarduera ekonomiko sozial eta komunitarioa garatzeko.

• Ekonomia sozial eta solidarioko lurraldeak eraikitzearen aldeko sareen ekimenak sustatzea, eta bereziki, lankidetza-sareak ezartzea bai mankomunitateetan, bai udalerrien artean, hainbat sektoretan, hala nola energia berriztagarrietan, finantza etikoetan, elikadura burujabetasunean eta kontsumo arduratsuan.

• Tokiko ekonomiaren aldeko plan estrategiko bat identifikatzea, garapeneko helburua barnebilduko duena, ikuspegi sozial, ekologiko eta feministatik.

• Zerbitzu publikoak despribatizatzeko eta merkatutik ateratzeko prozesuak bultzatzea.

• Bazkidetza publiko-sozialeko eta publiko-komunitarioko estrategiak garatzea interes sozialeko zerbitzuak kudeatzeko.

• Tokiko politika publikoetan herritarren parte-hartzea bideratzeko espazioak eta tresnak sustatzea.

• Instituzioen kudeaketa ekonomikoaren gaineko auditoria publikoak eta parte-hartzaileak egitea, eta kontrol eta gardentasun arloko tresnak bermatzea; era berean, auditoria sozialeko adierazleak erabil daitezen bermatzea, tokiko garapena neurtzeko eta politika publikoak guztion ongiaren zerbitzura egokitzeko.

• Zerga salbuespenak ezartzea (IBI eta udal tasak), eta sustapenerako nahiz diskriminazio positiborako neurriak hartzea, enpresa erantzunkide, agroekologiko, jasangarri, feminista eta gisakoentzat.

3.2. Guztion ondasunak babestea

• Guztion ondasunak zein diren identifikatu eta babestea (naturakoak, landakoak, hirikoak eta digitalak), merkantilizaziotik kanpo geratu behar dutenak, eta era publiko, sozial eta komunitarioan kudeatu beharrekoak.

• Uraren kultura berriaren paradigmarekin bat egitea, uraren kudeaketa publikorako oinarria izan dadin, betiere jasangarritasunean eta guztion ongiaren babesean oinarrituta, eta uraren kudeaketa pribatizatzeko saio oro eta/edo espekulaziozko erabilera oro geldiarazita.

• Lurraldea zaindu eta babesteko politika sustatzea, guztion ondasun naturalen defentsan oinarrituriko plangintza-tresnen bidez, lurzorua erabiltzeko eredu jasangarriagoen bidez, ekosistemak babestuz, oihan kudeaketa egokia eginez, larreak lehengoratuz eta zainduz, hazi autoktonoak babestuz, transgenikorik gabeko lurraldeak deklaratuz, etab.

3.3. Erosketa publiko arduratsua

• Prestakuntza-planak erosketa publiko arduratsuaren arloan txertatzea administrazio publikoetako politikari eta teknikarientzat, bai eta gizarte eta ekonomia arloko eragileentzat ere.

• Herritarrek kontratazio publikoaren prozeduretan parte hartu eta kontrolatzeko espazioak eta behatokiak bultzatzea.

• Erosketa publiko arduratsurako irizpideak eta tresnak aplikatzea, sektore publikoko kontratuei buruzko 9/2017 Legearekin bat.

3.4. Gizarte garapena

• Enplegu barneratzailearen aldeko ekimenak sustatzea, gizartean bazterturik dauden edo bazterturik gelditzeko arriskuan dauden pertsonak lanerako kualifikatzeko jardueren bidez, horrelako pertsonak programa publikoetan nahiz enpresa pribatuetan kontratatzeko pizgarrien bidez, laneratzeko enpresak sustatuz, etab.

• Etxebizitza kudeatzeko eredu berriak bultzatzea: lurzoru publikoa erreserbatzea etxebizitzen erabilera lagatzeko kooperatibentzat, alokairu sozialeko etxebizitzen parke publikoa sustatzea, belaunaldien arteko etxebizitza ekimenak garatzea, bai eta elkarlanerako beste etxebizitza mota batzuk ere, etxebizitza hutsak zergen bidez penalizatzea, etab.

• Gizarte kohesioa eta gizarteratzea lehentasunez bultzatzeko arloak politikoki, teknikoki eta diruz indartzea: oinarrizko errentak, gizarte politikak, etxebizitza, hezkuntza, osasuna, etab.

• Berariazko eta zeharkako programa bat garatzea pobreziaren feminizazioa ezabatzeko.

• Emakumeen egoera kontuan hartuko duen etxebizitza politika publikoa diseinatu eta ezartzea.

• Merkatuko erreserba bultzatzea gizarteratze arloko enpresentzat.

• Bonu soziala bultzatzea (elektrizitatea, ura, etab.), eta merkaturatze entitate orok huraxe kudeatu ahal izatea (ez soilik enpresa handiak).

3.5. Aldaketa eko-sozialerako hezkuntza

• Elkartasunezko ekonomia hedatzeko kanpaina publikoak bultzatu eta sustatzea: merkatu soziala eta kontsumo arduratsua, finantza etikoak, kontsumo kooperatibak (energia, elikadura, nekazaritza ekologikoa, etab.). Halaber, herritarrak paradigma ekonomikoa aldatu beharraz sentsibilizatzeko kanpainak egitea.

• Ekonomia sozial eta solidarioarekin lotutako edukiak hezkuntza-zikloaren etapa guztietan txerta daitezen sustatzea.

• Hezkuntza-metodologiak garatzea esparru formalean eta ez-formalean, betiere partaidetzan, elkarlanean eta kooperatiba-proiektuen garapenean oinarriturik.

• Hezkuntza denbora librean sustatzea, arlo komunitarioan, lurraldea eta guztion ondasunak zaintzeko ekimenen bidez, irabazi-asmorik gabeko truke-praktiken bidez, portaera ez-sexistak garatuz, etab.

• “Kulturartekotasun kooperatiboaren” aldeko espazioak eta prozesuak bultzatzea, denetariko jakintza, ezagutza eta esperientziak sustatuz.

• Aisiarako gune publikoak, ikastetxeak, etab. genero-ikuspegiarekin bat diseinatzea, eta haurrek parte harturik.